Un cabo artilleiro da Lieira (Castripol) que foi ún dos líderes da resistencia nel cruceiro Almirante Cervera en Ferrol; el alcalde de Grau, que viaxóu á Veiga a tentar de negociar cua columna del comandante Ceano y que fusilaron col municipal que lo acompañaba; un dirixente del Partido Radical Socialista nel Franco que despóis de pasar a guerra chegóu a capitán na resistencia francesa; us milicianos de Trubia presos na Veiga y que sacaron da cárcel pra matallos; tres obreiros de Tapia y Bual incorporaos axina nun batallón de dinamiteiros y que morreron lluitando na Ponte l’Infiernu (Cangas del Narcea)… Historias que taban condenadas a esqueicerse, pro que se rescatan nesta obra. Os sous protagonistas perderon a guerra, así que nun deron nome a cayes y prazas nin s’honróu el sou recordo nas portas das igresias.
Cúntanse aquí úa chía d’historias máis —quizáis menos épicas, pro igual de duras y inxustas— de xente que pagóu cua morte, cua cárcel ou col exilio por poñerse del llao dos que soñaban con un mundo d’igualdá, llibertá y fraternidá. Na investigación, resultao d’anos de trabayo documental y d’entrevistas a fiyos y netos das víctimas, dedícase úa atención especial a un centenar de casos, pro tamén se citan úa por úa todas as personas mortas, presas ou despatriadas del (ou nel) estremo noroccidental d’Asturias das que s’atopóu información: camín das 300 víctimas mortales, cuase outras 400 que pasaron por prisión, ademáis de medio centenar qu’acabaron nel exilio.
Pra entender quén sufríu a represión é necesario conocer el panorama político y sindical del territorio, aspecto que se trata na primeira parte del llibro. Foron os cuadros y afiliaos das organizacióis sindicales y tamén os dirixentes dos partidos da esquerda, Izquierda Republicana y PSOE, os que pagaron el sou compromiso cua defensa da llegalidá. Cúntanse os poucos días en que funcionaron na zona os comités de guerra y tamén s’esplica a entrada na Veiga da columna rebelde de Ceano y el sou avance pola costa hasta El Vau.
Como augua de torbón. Guerra civil y represión franquista nel estremo noroccidental d’Asturias analiza os mecanismos qu’usóu el bando erguido en armas contra el Goberno democrático pra descastar nesos conceyos cualquera posibilidá d’oposición á dictadura qu’iba impoñer y que barréu os aires de renovación y llibertá que trouxera a República. Féxose con morte, prisión y medo. Neste llibro fálase dos que sufriron a represión y tamén dos que participaron nella.

Xosé Miguel Suárez Fernández (Mántaras, Tapia, 1965) fexo os estudios de Maxisterio, Historia y Filoloxía Hispánica, pro os sous intereses investigadores son variaos, como amostra el medio centenar d’artículos publicaos en revistas especializadas sobre cuestióis etnográficas, históricas, musicales, toponímicas, llingüísticas y lliterarias, os máis d’ellos referidos al estremo máis occidental d’Asturias. Nel campo da lliteratura rescatóu autores como Alejandro Sela, cua compilación El tío Pepe. Colaboracióis periodísticas en gallego-asturiano (1931-1948) (2000), ou Francisco F. Arias Campoamor, cua edición d’El trato (2005), obra de teatro estrenada en 1926. Llibros como Unde letras falan. Antoloxía da poesía en galego-asturiano (1891-2006) (2006) y El Teatro Aldeano da Biblioteca Popular Circulante de Castripol (1929-1934) (2009) tamén son parte del sou llabor recuperador y divulgativo.
El obra ¡Xa chegan os Quirotelvos! Gaiteiros, cuartetos y outros músicos populares nel estremo occidental d’Asturias (2006) é resultao del sou interés pola etnografía y a historia, mentres que nel campo da didáctica foi coautor d’un manual de Llingua Asturiana y Lliteratura pra 1.º de Bachillerato, Pulsu 1 (2006). Nel tarrén llingüístico, ademáis da recoyida da toponimia das parroquias de Tapia (1991) y de Campos y Salave (1994), publicóu os llibros Vocabulario de Mántaras. Aportacióis al léxico del galego-asturiano (1996) y Vocabulariu de Santuyano (Mieres) (2014). Como nembro d’un equipo da Universidá d’Uvieo dirixido pol profesor Ramón d’Andrés, é coautor del obra Estudiu de la transición llingüística na zona Eo-Navia, Asturies (ETLEN). Atles llingüísticu (2017). Dende el 2014 escribe un blog, Herbas y florías, sobre a denominación en gallego-asturiano de prantas y animales. Aparte de traducir al asturiano y al gallego-asturiano dalgúas novelas, llibros infantiles y ensayos, publicóu os poemarios Bidureiras d’inverno (1990), Nas arribadas (1994) y Augua mansa (2009), ademáis de coordinar as revistas Entrambasauguas (1996-2008) y, dende el 2008, Trabatel.

Artículos venceyaosMás del autor